امام باقر (علیه السلام) می فرماید:« ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ سَیِّداً کَظْمُ الْغَیْظِ وَ الْعَفْوُ عَنِ الْمُسِیءِ وَ الصِّلَةُ بِالنَّفْسِ وَ الْمال؛[۱]سه چیز است که در هـر که بـاشـد آقـا و سـرور است: خشـم فـرو خـوردن ، گذشت از بدکـردار ، کمک و صله رحـم بـا جـان و مـال».
در حدیث فوق، امام باقر (علیه السلام) رابطه با نزدیکان را با مال و جان؛ از نشانه های سروری می داند. به امید خدا ما هم قصد داریم این مقاله را حول و حوش همین موضوع بنویسیم.
در قرآن کریم در مورد اهتمام به صله رحم آمده: «ءَاتىَ الْمَالَ عَلىَ حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبى؛[بقره/۱۷۷]مال خود را با آنکه دوست دارد به نزدیکان می دهد»
در این آیه از کسی که مال خود را با آنکه مورد علاقه اش هست ولی به خاطر رضای خدابه نزدیکان (فقیر) انفاق می کند؛ تمجید شده است.
کسی که رویه اش چنین است این آیه را مد نظر خود قرار داده است: «وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَ یخَشَوْنَ رَبهَّمْ؛[رعد/۲۱] و هم به آنچه خدا امر به پیوند آن کرده (مانند صله رحم و محبت اهل ایمان و علم) مىپیوندند».[۲]
کسانی که بنا بر فرمایش خدای مهربان در قرآن کریم، به پیوند خویشاوندی اهمیت می دهند؛ می دانند علاوه بر سود معنوی، در دنیا هم از این بابت کسب وجهه می نمایند.
صد البته که اینها قصدشان خداست ولی خاصیت طبیعی کمک کردن، آنهم به خویشان و نزدیکان باعث محبوبیت و کسب وجهه (سروری) می شود.
در حدیثی دیگر مولا امیرالمومنین (علیه السلام) چنین بیان می کند: «زَکوةُ الیَسارِ بِرُّ الجیرانِ وَ صِلَةُ الاَرحامِ؛[۳]زکاتِ رفاه، نیکى با همسایگان و صله رحم است».
البته هر کسی باید طبق وظیفه الهی و انسانی خود نسبت به ارحام رفتار کند، ممکن است کسی توانایی کمک مالی را نداشته باشد ولی به طریق دیگری می تواند این وظیفه را انجام دهد، باید در انجام این وظیفه ی الهی تعلل نورزد.
صله رحم داشته باشید هر چند با سلامی
حضرت امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «صِلُوا أرحامَکُم و بِرّوا بِإخوانِکُم وَ لَو بِحُسنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الجَوابِ؛[۴]صله رحم نمایید و به برادران (دینى) خود نیکى کنید، هر چند با سلام کردن خوب و یا جواب سلام خوب باشد».
حضرت در حدیثی که می فرماید ما را به رابطه داشتن با اقارب و خویشان دعوت می کند هر چند با سلام و رد سلام، حضرت این را به عنوان خط قرمز ارتباط بین ارحام دانسته است. گاه انسان وقت کافی ندارد وظیفه اش را نسبت به فامیل به طور کامل انجام دهد ولی همان سلام علیک و احوالپرسی (البته با گشاده رویی نه با بی میلی و ...) می تواند نفش مهمی در بذل عاطفه نسبت به خویشاوندان بازی کند.
انسان گاهی موفق می شود گره از کار همسایه ای، فامیلی باز کند با یک مشاوره خوب، با سرزدن و احوالپرسی، وقتی انسان به یاد آن کارش می افتد احساس خوشایندی به او دست می دهد، احساس بزرگ منشی و سروری می کند، اصلا انسان روحیه خودش باز می شود و احساس طراوت و شادابی می کند مخصوصا در زندگی های ماشینی امروزی که به علت مشکلات روزمره، دید و بازدیدها به زمانهای خاص مثل اعیاد و غیره موکول شده و رابطه های بین فامیل نسبت به گذشته کمرنگ تر به نظر می رسند.
تقوای الهی در باره ی ارحام و خویشان
خدا در قرآن چنین فرموده است: «وَ اتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِى تَسَاءَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحَام؛[نساء/۱] تقوا از خدایی داشته باشید که با نام او از هم درخواست (چیزی) دارید، و در مورد ارحام کوتاهی نکنید (هوایشان را داشته باشید).
البته سوءتفاهم و بگومگو بین فامیل هم ممکن است پیش بیاید ولی مهم این است که انسان اختلافات را مدیریت کند و خدای نخواسته به قطع صله رحم نینجامد که به فرموده ی خداوند انسان زیانکار شود. «الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فىِ الْأَرْضِ أُوْلَئکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ؛[بقره/۲۷]همانهایى که پیمان خدا را پس از محکم کردنش مى شکنند (با احکام خدا پس از ثبوت آن به نقل و عقل، مخالفت مى کنند) و آنچه را که خدا فرمان داده وصل شود (مانند رابطه با ارحام و معصومان و دین) قطع مى کنند و در روى زمین به فساد مىپردازند، آنهایند که زیانکارند. [۵]
آنهایی که با پیش آمدن اختلافی با فامیل، نسبت به آنها قطع رحم نموده و هر جا می نشینند باب غیبت و تهمت از آن فامیل را کوک می نمایند؛ طبق این آیه شریفه از زیانکاران به شمار می روند.
افراد ی که با فامیل نمی سازند و به بهانه اینکه من حقم را از فامیل می خواهم بگیرم اقدام به قطع رحم می نمایند؛ معمولا کسی کار اینها را تایید نمی کند. اینها به جای خوب بودن و سروری در بین خویشان که مورد تاکید اسلام است؛ یاد و نام خوبی از خود در بین خویشان به جا نمی گذارند.
نتیجه گیری
انسان موجودی اجتماعیست و با همنوعان خود، مخصوصا نزدیکانش در ارتباط است. خداوند مهربان رابطه ی این موجود اجتماعی را بر اساس تقوا و وجدان و فطرت قرار داد.
دین اسلام ارتباط با خویشان و صله رحم را تاکید نموده است.
امام صادق (علیه السلام) حداقل ارتباط باقوام و خویشان را ارتباط سلام و احوالپرسی خوب و رد سلام دوستانه و صمیمانه می داند.
پی نوشتها
[۱] تحف العقول، ص۳۱۷
[۲] ترجمه مشکینی، ص۲۵۲
[۳]شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج۴، ص۱۰۶، ح۵۴۵۳
[۴]کافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۱۵۷
[۵] ترجمه مشکینی، ص
