توبه کنندگان محبوب خدا هستند: 
در قرآن می خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»(1)؛ خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان [و کسانی را که تلاش می کنند تا پاک شوند] دوست می دارد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «لَیْسَ شَی ء احبّ اِلَی اللَّه مِنْ مُؤمِن تائِب اَوْ مُؤمِنَة تائِبَه(2)؛ هیچ چیز محبوب تر از مرد توبه کننده یا زن توبه کننده نزد خدا نیست».
اعمال زشت هر کس از آثار شقاوت و خباثت ذاتی اوست. اگر ذات کسی شقی و یا آمیخته با شقاوت و بدبختی نباشد، هرگز مرتکب عمل زشت و گناه نمی شود. از کوزه همان برون تراود که در اوست.
خدا توبه کنندگان را یاری می رساند و گذشته آنان را جبران می کند
چون توبه کننده محبوب خداست، خداوند همانند دوستی مهربان به یاری اش می شتابد و بدی هایش را می پوشاند و حتی گناه او را به حسنه تبدیل می کند.
توضیح آنکه: در مجموع معارف دین، بعضی از امور کفاره گناهان معرفی شده اند که توبه یکی از آنهاست. امام صادق علیه السلام می فرماید: «ان الصلوة ستره و کفارة للذنوب(3)؛ نماز، پوشش و کفاره گناهان است».
باز آن حضرت می فرماید: «ان الخلق الحسن یمیت الخطیئه کما تمیت الشمس الجلید(4)؛ خوش خلقی، گناه را نابود می کند، همان طور که خورشید یخ ها و یخبندان را از میان می برد». پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «اذکروا الله کثیراً یکفر سیئاتکم(5)؛ خدا را فراوان یاد کنیم، بدی های شما پوشیده می شود». باز از آن حضرت نقل شده که فرمود: «من ظلم احداً ففاته فلیسغفرالله فانّه کفارة له؛ هر کس به انسانی ظلم کند و او در دسترس نباشد و نتواند او را پیدا کند و رضایتش را به دست آورد، باید از خدا طلب آمرزش کند؛ این پوشاننده گناه اوست».
قرآن کریم درباره توبه می فرماید: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً»(6)؛ مگر آن کسان که توبه کنند و ایمان آورند و کارهای شایسته کنند، خدا گناهشان را به نیکی ها بدل می کند و خدا آمرزنده و مهربان است».
در جایی دیگر می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ...»(7)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، به درگاه خدا توبه کنید، توبه ای از روی اخلاص، باشد که پروردگارتان گناهانتان را محو کند و شما را به بهشت هایی داخل کند که در آن نهرها جاری است.
تأثیر توبه در پوشش عوارض و آثار گناهان و تبدیل بدی ها به خوبی ها به حدی است که امام باقرعلیه السلام می فرماید: «التّائِبُ من الذَنْبَ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ(8)؛ توبه کننده از گناه مانند کسی است که هیچ گناهی ندارد».
درباره اینکه توبه چگونه گناهان را محو یا آن را به خوبی تبدیل می کند، دیدگاه مفسّران مختلف است. مفسّر کبیر، مرحوم علامه طباطبائی قدس سره، در جمع بندی آن نوشته است:
بعضی گفته اند: منظور این است که خداوند گناهان سابق آنان را با توبه محو می کند و کارها و اطاعت های بعدی آنان را می نویسد، در نتیجه گناه کفر و قتل و زنا را در اندک زمانی به ایمان و قتلِ مجاز و عفت تبدیل می سازد که این امر معقول نیست.
بعضی دیگر گفته اند: منظور این است که ملکات متحول می شود؛ یعنی خداوند ملکه بدی را که در نفس گناهکار پدید آمده، به ملکه خوب تبدیل می کند، [در نتیجه او از این به بعد به دنبال کارهای شایسته است و در نامه عمل خود غیر از کار نیک ندارد.]
بعضی دیگر گفته اند: منظور از سیّئات و حسنات، ثواب و عقاب آنهاست؛ یعنی خداوند عقاب کشتن نا به جا و زنا را مثلاً برمی دارد و به جای آن ثواب جهاد و کشتن به جا و عفت و پاک دامنی می گذارد.
مرحوم علامه، پس از نقل دیدگاه های مذکور به نقد آنها می پردازد و می نویسد: اشکال مشترک این دیدگاه ها آن است که کلام خدا را از ظاهرش برگردانده و خلاف ظاهر را گرفته اند. ظاهر جمله «یبدل الله سیّئاتهم حسنات» این است که هر یک از گناهان آنان خودش به حسنه مبدّل می شود، نه عقابش یا ملکه اش و یا اعمال آینده اش.
ایشان پس از ذکر مقدماتی چنین نتیجه می گیرد که: اعمال زشت هر کس از آثار شقاوت و خباثت ذاتی اوست. اگر ذات کسی شقی و یا آمیخته با شقاوت و بدبختی نباشد، هرگز مرتکب عمل زشت و گناه نمی شود. از کوزه همان برون تراود که در اوست.
از آنجا که توبه، تغییر و تحول بنیادی و اساسی است که ذات انسان را متحول می سازد. اگر ذات خبیثی از راه توبه و ایمان و عمل صالح به ذاتی طیّب و طاهر و خالی از شقاوت و پلشتی تبدیل شد، لازمه اش این است که آثار آن هم تبدیل شود و چیزی که ما نام آن را گناه گذاشته بودیم با مغفرت و رحمت خدا به آثاری تبدیل شود که مناسب ذات پاک و طیّب و طاهر باشد و آن این است که عنوان گناه از آن برداشته می شود و عنوان ثواب و حسنه بر آن گذاشته می شود و چه بسا ذکر رحمت و مغفرت در ذیل آیه اشاره به همین معنا باشد(9).
بنابراین اگر توبه انسان به تعبیر قرآن کریم، توبه نصوح و خالصانه باشد و همه مراتب آن لحاظ شود و با شرایط ویژه محقق گردد، خطا و گناهی باقی نمی ماند تا مؤثّر باشد و به طور کلی، گناه همراه با آثارش از ذات انسان محو می شود.
______________________________________________________________________________
1) بقره، آیه 222.
2) بحارالانوار، ج 6، ص 21.
3) الاستبصار، ج 3، ص 13-12.
4) اصول کافی، ج 3، ص 157.
5)بحارالانوار، ج 97، ص 223.
6) فرقان، آیه 70.
7) تحریم، آیه 8.
8) کنزالعمال، ج 10174، 10175، 10176.
9) تفسیر المیزان، ذیل آیه 70 از سوره فرقان.
