خداوند جسم انسان را از گل آفرید( خلقته من طین) و روحش را از روح خود دمید و( فنفخت فیه من روحی) وروح و جسم را ابزاری برای رشد و تکامل قرار داد این دو بدون هم نمی‌توانند این راه هدایت را طی کنند و مانند دو بال پرنده هستند که پرواز بدون یک بال میسر و ممکن نمی‌باشد .پس روح و جسم هر دو باید به رشد واقعی خود برسند و در صورت نقص در رشد هر یک از این دو،چرخه تکامل انسان راکد می‌ماند . در قران کریم از روح و جان انسان تعبیر به قلب شده است.
معنای قلب در قرآن
قلب یک عضوی است که مسئولیت رساندن خون این مایه حیات را به تمام رگ‌ها و سلول‌های بدن ایفاء می‌کند پس کار اصلی قلب پمپاژ خون به تمام بدن است و این تلمبه خانه اگر لحظه‌ای توقف کند ، حیات انسان به خطر افتاده و می‌میرد .
اما در هیچ‌یک از آیات قرانی قلب به معنای این عضو مهم بدن نیست بلکه مراد از قلب در قران ،حقیقت وجود انسان یعنی جان و روح اوست از آیات قران فهمیده می‌شود که قلب آدمی یا همان روح همچون جسم او دارای سه حالت سلامت ،بیماری ،مرگ است .
علت اهمیت قلب
قلب فرمانده کل قوا
قلب مرکز هدایت یا گمراهی انسان است که در حقیقت وجود انسان را تشکیل می‌دهد و در بهره‌مند شدن یا محروم شدن او از لطف حق تأثیر بسزایی دارد زیرا دیگر قوا و اعضاء ، ابزار و مطیع اویند و حق تعیین سرنوشت او را ندارند .
این قلب است که فرمانده بدن است و تمام خوبی‌ها و بدی‌ها را کسب می‌کند و به خاطر این کسب، پاداش می‌گیرد )بقره -220 )
لاَّ یُؤَاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِیَ أَیْمَانِکُمْ وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا کَسَبَتْ قُلُوبُکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ
خداوند شما را به سوگندهای لغوتان مؤاخذه نمی‌کند ولی شما را بدانچه دل‌هایتان [از روی عمد] فراهم آورده است مؤاخذه می‌کند و خدا آمرزنده بردبار است.
به معنای روشن‌تر همه کارهای انسان به قلب او بستگی دارد و از آنجا صادر می‌شود و به آنجا بر می‌گردد لذا همه اعمال و رفتار حکایتگر سلامت یا بیماری و یا حتی مرگ قلب است . این تأثیر دو جانبه می‌باشد از طرفی قلب بر اعمال و افکار تأثیر می‌گذارد و از جهتی تیرگی و یا نور حاصل از اعمال بر قلب تأثیر می‌گذارد و آن را نورانی و یا تاریک می‌کند و باعث ضلالت و هدایت می‌شود .
قلب ابزار شناخت
قلب ابزار تشخیص حق از باطل است در صورتی که این عنصر مهم آلوده شود نمی‌تواند درست کار کند(ملک -23)
قُلْ هُوَ الَّذِی أَنشَأَکُمْ وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِیلًا مَّا تَشْکُرُونَ
بگو اوست آن کس که شما را پدید آورده و برای شما گوش و دیدگان و دل‌ها آفریده است چه کم سپاسگزارید
اهمیت قلب به این خاطر است که مهم‌ترین ابزار شناخت در هدایت و ضلالت انسان است .ارزش این قلب به کارایی او در کسب معرفت در دنیا است .
حیات واقعی حیات روح است
حیات واقعی انسان وابسته به حیات روحی اوست .جسم انسان بعد از گذشت ده‌ها سال در دنیا از بین می‌رود ولی روح او بر طبق آیات قرآن جاودان می‌ماند زیرا از جنس روح خداست .
روز قیامت این روح است که بر اثر رشد و کمال پاداش می‌گیرد و یا برااثر سقوط به حیات حیوانی عذاب می‌بیند .
قلب‌ها بیمار می‌شوند
جسم انسان به علت ورود سم و یا غذای آلوده بیمار می‌شود روح نیز با ورود شک و تردید ،شرک و ریا و حب به دنیا بیمار می‌شود . شک و تردید در دل انسان نور ایمان و نشانه‌های او را از بین می‌برد و هر چه این تردید بیشتر شود بیماری بیشتر شده و گسترش می‌یابد تا آنجا که این نور خاموش می‌شود و قلب می‌میرد(بقره 10)
فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضًا وَلَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یَکْذِبُونَ .
در دل‌هایشان مرضی است و خدا بر مرضشان افزود و به [سزای] آنچه به دروغ می‌گفتند عذابی دردناک [در پیش] خواهند داشت .
قلب‌ها از سنگ سخت‌تر می‌شود
قساوت نوعی بیماری دل است و آن تنها بر اثر بی توجهی به ایات و دستورات خداوند حاصل می‌شود . آنچه در آسمان و زمین است از آن خداست و همه مطیع و فرمان بردار او هستند و حتی سنگ‌ها از خدا اطاعت می‌کنند اما دل انسان بر اثر نافرمانی آنچنان سخت می‌شود که نه از خوف خدا می‌تپد و نه سر چشمه علم و دانش و عواطف انسانی است . (بقره 74)ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُم مِّن بَعْدِ ذَلِکَ فَهِیَ کَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا یَتَفَجَّرُ مِنْهُ الأَنْهَارُ
وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَشَّقَّقُ فَیَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاء وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللّهِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
سپس دل‌های شما بعد از این [واقعه] سخت گردید همانند سنگ یا سخت‌تر از آن چرا که از برخی سنگ‌ها جوی‌هایی بیرون می‌زند و پاره‌ای از آن‌ها می‌شکافد و آب از آن خارج می‌شود و برخی از آن‌ها از بیم خدا فرو می‌ریزد و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست .
قلب‌ها می‌میرند
حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید : ای مردم با مردگان هم‌نشینی نکنید . در شرح این حدیث می‌فرمایند که مراد از مردگان ، کسانی هستند که روحشان بر اثر گناه در دنیا و معاصی و ترک واجبات و فرامین الهی حیات خود را از دست می‌دهند . اینان مردگانی هستند که در زمین راه می‌روند اما لذت و بهره واقعی خود را از زندگی نمی‌برند و درآ خرت نیز در جهنمی که خود دست و پا کرده اندو هیزمش را از قبل آماده کرده‌اند عذاب می‌بینند(.انعام-36)إِنَّمَا یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَالْمَوْتَی یَبْعَثُهُمُ اللّهُ ثُمَّ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ
تنها کسانی (دعوت تو را) می‌پذیرند که گوش شنوا دارند; اما مردگان (و آن‌ها که روح انسانی را از دست داده‌اند، ایمان نمی‌آورند; و) خدا آن‌ها را (در قیامت) برمی‌انگیزد; سپس به سوی او، بازمی‌گردند.
ویژگی‌های قلب سلیم
قلب سلیم یعنی قلبی که از هر گونه بیماری و انحراف اخلاقی دور باشد . از ویژگی‌های قلب سلیم این است که :در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم که :هر قلبی که در آن شرک و شکی است ،سقوط می‌کند و بی ارزش می‌شود.
از سوی دیگر علایق شدید مادی و دنیاپرستی، انسان را به هر انحراف و گناهی می‌کشاند. چرا که دوستی دنیا، سر چشمه همه گناهان است. پس قلب سلیم ،قلبی است که از محبت دنیا خالی باشد . امام صادق علیه‌السلام در حدیث دیگری در تفسیر آیه 89 سوره شعرا می‌فرماید: این قلبی است که از حب دنیا در امان مانده باشد .
قلب سلیم قلبی است که جز خدا در ان نباشد؛ آن گونه که امام صادق می‌فرماید: قلب سلیم قلبی است که خدا را ملاقات کند در حالی که غیر از او در آن نباشد .
یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ * إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیم (شعراء/ 88-89)
روزی که هیچ مال و فرزندی سود نمی‌دهد *مگر کسی که دلی پاک به سوی خدا بیاورد
منابع :
آیةالله جوادی آملی – هدایت در قرآن – تفسیر موضوعی قران کریم
آیة الله مکارم شیرازی – تفسیر نمونه –
علامه محمد حسین طباطبا یی _تفسیر المیزان -
